دو و سال اندی از بروز و شیوع ویروس کرونا در جهان می گذرد و در این مدت بسیاری از حرفه‌ها، مشاغل و حتی آداب و رسوم دچار تغییر و تحول شد. حوزه آموزش هم از این موضوع مستثنی نبود و در این مدت دستخوش تغییراتی شد که در برخی از موارد مجبور به پذیرش آن بود. از زمان اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران، سیستم آموزشی کشور بیش از دو سال را به صورت مجازی پشت سر گذاشت که این امر با موافقان و مخالفان بسیاری هم در بین اساتید و هم در بین دانشجویان همراه بود.
حالا با تزریق ۳ دُز واکسن و احتمال عادی شدن اوضاع، قرار است دانشگاه‌ها مجدد به آموزش حضوری روی آورند، موضوعی که باید با ملاحظه برخی مسائل و دستاوردها تصمیم‌گیری شود.
عضو کمیته یادگیری الکترونیکی وزارت علوم گفت: حرکت دانشگاه‌ها به سمت آموزش غیرحضوری و الکترونیکی در دوران کرونا گرچه با آسیب‌ها و تهدیدهایی همراه بود ولی ظرفیت‌ها و فرصت‌های فراوانی را برای دانشجویان، اساتید و دانشگاه ها فراهم آورد.
استفاده از فرصت‌های آموزش الکترونیکی برای ارتقای کیفیت یادگیری
دکتر فرهاد سراجی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: دانشگاه‌ها برای آینده خود، ضمن بهره‌گیری از آموزش حضوری برای رفع برخی مشکلات و محدودیت‌ها، از فرصت‌های آموزش الکترونیکی برای ارتقای کیفیت یادگیری، کاهش هزینه‌ها و افزایش نحوه دسترسی به آموزش استفاده کنند، تا از این طریق منافع دانشجویان و دانشگاه‌ها در کنار هم احصاء شود و اساتید از این فرآیند تعلق خاطر و رضایت شغلی بهتری را تجربه کنند.
وی با بیان اینکه آموزش الکترونیکی در دوران کرونا دارای ظرفیت‌ها و فرصت‌هایی بود اما با محدودیت‌هایی نیز همراه است، افزود: در این ایام دانشگاه‌ها در ارائه دروس عملی، انجام ارزشیابی‌های دقیق، تعامل بین دانشجویان، مشارکت دانشجویان در فرآیندهای کلاسی، ضعف زیرساخت‌ها و پهنای باند اینترنت با مشکلات و محدودیت‌هایی روبرو بودند.
سراجی تصریح کرد: از سوی دیگر حرکت به سمت آموزش الکترونیکی موجب شد تا دانشگاه‌ها در زمینه‌های مختلف مانند تولید محتوای الکترونیکی، آموزش فعالیت محور، دسترسی به استاد، ارتباط دانشجویان با یکدیگر و تأکید بر ارزشیابی مستمر؛ تجربه‌های جدیدی را کسب کردند.
برگشت به عقب برای دانشگاه‌ها هرگز ممکن و جایز نیست
عضو هیأت مدیره انجمن یادگیری الکترونیکی بیان کرد: با وجود چنین ظرفیت‌هایی «برگشت به عقب» برای دانشگاه‌ها هرگز ممکن و جایز نیست، دانشگاه‌ها باید طوری برنامه‌ریزی کنند که هم از ظرفیت‌های آموزش الکترونیکی و هم از ظرفیت‌های محیط حضوری برای ارتقای کیفیت یادگیری بهره بگیرند.
سراجی با اشاره به اینکه در دوران شیوع کرونا اجرای دروس عملی، کارگاهی و ارزشیابی‌های پایانی با مشکلاتی روبرو شد، گفت: واکسیناسیون عمومی مجدد این فرصت را فراهم کرده که دانشگاه‌ها بتوانند دروس عملی و کارگاهی را اجرا کنند؛ دانشجویان در دانشکده‌ها و کلاس‌ها حضور یابند و ارزشیابی‌های پایانی و میان ترم به صورت حضوری و با اطمینان بیشتر اجرا شود.
وی ادامه داد: بدون تردید حضور دانشجویان در دانشگاه و تعامل آنها با یکدیگر و با استادان به محیط دانشگاهی سرزندگی و شادابی خاصی می‌دهد که دانشگاه‌ها در دوران کرونا از این پدیده محروم بودند و با رفع تدریجی کرونا دوباره طراوت و شادابی به محیط های دانشگاهی بازخواهد گشت.
سراجی اذعان کرد: دانشجویان در تعامل حضوری با یکدیگر مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، درسی و انسانی متنوعی را یاد می‌گیرند که این فرصت‌های برجسته یادگیری فقط با حضور دانشجو در دانشگاه مقدور و ممکن است.
استفاده از سامانه‌های آموزش الکترونیک در دوران پساکرونا
استاد گروه علوم‌تربیتی دانشگاه بوعلی سینا اما معتقد است که در این دوران اقداماتی صورت گرفته که نباید به راحتی از آنها گذشت و افزود: دانشگاه‌ها در دوران کرونا و در زمان آموزش‌های الکترونیکی اقداماتی متنوعی برای تأمین زیرساخت‌ها مانند افزایش پهنای باند اینترنتی، تهیه سامانه‌های آموزشی و کلاس‌های مجازی انجام داده‌اند که در دوران پسا کرونا هم میتوان از آنها برای آموزش‌های مکمل، آموزش برخی دروس نظری، آموزش‌های فوق‌برنامه، افزایش تعاملات درسی بین دانشجویان با اساتید و برگزاری جلسات درسی و اداری بهره گرفت.
سراجی اظهار کرد: اساتید در زمان آموزش الکترونیکی به تهیه محتوای الکترونیکی در قالب فایلهای اسلایدی، متنی و ویدئویی اقدام کرده‌اند که استفاده از این محتواها در زمان حضوری شدن دانشگاه‌ها می‌تواند از طریق برگزاری کلاس معکوس به افزایش کیفیت آموزش و توسعه دسترسی به آموزش کمک کند.
نیاز به تشکیل کنسرسیوم تولید محتوای الکترونیکی از سوی وزارت علوم
وی از وزارت علوم خواست تا با تدارک کنسرسیوم تولید محتوای الکترونیکی، مجموعه سازمان یافته‌ای از محتوای الکترونیکی دروس گوناگون را فراهم و در اختیار مخاطبان قرار دهند.
سراجی گفت: اساتید در دانشگاه‌های مختلف محتواهای باکیفیتی تولید کرده‌اند که با رعایت حقوق معنوی میتوان آنها را به شکل سراسری در اختیار دانشگاه‌ها و اساتید قرار داد.
عضو کمیته یادگیری الکترونیکی وزارت علوم تصریح کرد: طراحی فعالیت‌های یادگیری و تکالیف متنوع و فعالیت‌محور کردن آموزش، یکی از جریان‌های ارزشمندی است که در دوران آموزش الکترونیکی اساتید به خوبی در این زمینه گام برداشتند و ادامه این روند در دوران پساکرونا می‌تواند دانشجویان را به درگیری عمیق‌تر با مطالب درسی ترغیب کند.
سراجی آشنایی اساتید با طراحی فعالیت‌های متنوع و استفاده از شیوه‌های آموزش پروژه محور و شاگرد محور را موجب طربناکی و لذت‌زا بودن محیط یادگیری دانشگاهی دانست و گفت: توجه به ارزشیابی مستمر نخستین بار در تاریخ آموزش عالی ایران به شکلی مورد تأکید قرار گرفت که در هر درس میتوان ۷۵ درصد نمره را به ارزشیابی مستمر اختصاص داد و استفاده از ارزشیابی تکوینی و مستمر می‌تواند ظرفیت‌های تربیتی فراوانی را برای آموزش دانشگاهی فراهم سازد و آن را به سمت افق‌های تربیتی فراتر از پیشرفت تحصیلی پیش ببرد.
استفاده از آموزش الکترونیکی در راستای کاهش هزینه‌های تحصیلی و یادگیری باکیفیت
عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا اضافه کرد: استفاده مناسب از ارزشیابی مستمر فرصت‌های مناسبی برای ارائه بازخورد، درک عمیق مطالب درسی، خودابرازی، ارتقای اعتماد به نفس، مشارکت بین دانشجویان و پرورش سعه صدر آنها فراهم می‌سازد.
وی با بیان اینکه دانشگاه‌ها در دوران بازگشایی مجدد بهتر است از فرصت‌های دوران آموزش الکترونیکی به نحو بهینه در قالب محیط‌های یادگیری ترکیبی استفاده کنند، اظهار کرد: . با توجه به آشنایی اساتید با مهارت‌های تدریس و ارزشیابی در محیط الکترونیکی و آشنایی دانشجویان با مهارت‌های لازم برای یادگیری در این محیط، دانشگاه‌ها فرصت مناسبی برای اجرای یادگیری ترکیبی دارند.
سراجی افزود: این فرصت‌ها ضمن کاهش هزینه‌های تحصیل، امکان یادگیری باکیفیت برای دانشجو و توسعه دسترسی به تحصیلات دانشگاهی را برای شاغلین فراهم می سازد.
عضو کمیته یادگیری الکترونیکی وزارت علوم یادآور شد: آموزش عالی متداول در آینده؛ آموزش و یادگیری ترکیبی خواهد بود که دانشگاه‌ها باید برای ورود به این مرحله جدید به تدریج در ساختار سازمانی، نحوه ارائه آموزش و ارزشیابی، برنامه‌های درسی، نحوه ارائه خدمات تفریحی، اسکان و تغذیه بازنگری کنند.
